Таайтарыылаах тохсунньу ый
Тохсунньу — Тацха ыйа. Былыр былыргыттан тохсунньуга биьиги ебугэлэрбит тацха иьиллииллэрэ. Фольклор матырыйаалларыгар Дьыл5а Хааны, Чыцыс Хааны, Одун Хааны кытта бииргэ ахтыллар. Айыылартан биирдэстэрэ Тацха Хаан киьи дьыл5атын туьунан тугу этэрин айыл5а бу дьикти кэмигэр билгэлэнэн инникилэрин торумнанан кереллере.
Тохсунньуга ууттан сууллукууннэр тахсаллар. Бастаан «уот оттооччулар дэнэр, о.э.кыанар эдэр-сэнэх ерте эргэ етехтеру, быра5ыллыбыт дьиэлэри булан олохсуйаллар. Онтон кырдьа5астар, о5о-дьахтар тахсаллар. Суллукуун олус элбэх о5олоох буолар. Олорун туун о5уска тиэйэн биир сиртэн атын сиргэ айанныыр.
Сууллукууннэртэн сэрэнэн, бу кэмцэ тымтыгынан аан, туннук урдунэн, дал, хотон айа5ар кириэс саайаллара. Киьи кута барсыа диэн тацаьы таьырдьа хаалларбаттара. Тацха кэмигэр ордук-хос, тыес тахсара сатаммата.
Суллукуууннэр киириилэригэр саамай кэнники суол сабааччылар киирэллэр.Кириьиэнньэ са5аланар. Кириьиэнньэ5э айыл5а уута барыта ырааьырар, сибэтиэй буолар диэн ейдебул баар. Сибэтиэй ууну киьини эмтиир, кууьу-сэниэни киллэрэр, куьа5ан кууьу тэйитэр, аньыыттан-хараттан харыстыыр аналлаа5ынан сыаналанара. Сибэтиэй ууну ыалдьар дьоццо уура сылдьан иьэрдэллэрэ.
Саха литературатыгар Суллуукун, Тацха туьунан кэпсээннэр Алампа,П.А.Ойуунускай,Дьуегэ Ааныстыырап айымньыларыгар бааллар. Онтон фольклор матырыйаалларыгар «Тацхаьыт Тацха Хаан, Дьыл5аьыт Дьыл5а Хаан» диэн этиллэрэ дьыл5а тацарата буолар ейдебулун ыкса ситимниир.
«Ыра-ытыска, телке-туескэ» дииллэрэ ебугэлэрбит. Сирдээ5и олоххо саха киьитэ урдук Айыылар тугу елуулээбиттэринэн-чаастаабыттарынан ылыныах, бэйэтин бу сирдээ5и олоххо аналбытын булуох тустаахпыт дьыл5а5а бас бэриммэккэ, суурук хоту устубакка, Ыараханы, куьа5аны кытта сепсеспекке, муччу кетен, утуе ыранан сирдэтинэн, олох дьолун уьанар аналлаахпыт.
Мантан аллараа Оскуола-интэрнээттэ5и 18-дээх филиалга баар кинигэни билсиц, дьыл5а5ытын билгэлээц:
